Ślinianki to niewielkie gruczoły, które pełnią istotną funkcję w układzie pokarmowym. Wydzielana przez nie ślina wspomaga trawienia pokarmu oraz wpływa na utrzymywanie odpowiednich warunków panujących w jamie ustnej.
Rodzaje ślinianek
Ślinianki pełnią kluczową rolę w procesie trawienia i utrzymaniu zdrowia jamy ustnej. Poprzez produkcję śliny ułatwiają żucie i połykanie pokarmu, rozpoczynają trawienie węglowodanów oraz chronią błonę śluzową przed infekcjami i uszkodzeniami mechanicznymi.
- Ślinianki przyuszne (glandula parotis):
- Lokalizacja: Są największymi śliniankami, umiejscowionymi przed i poniżej każdego ucha, na bocznej powierzchni twarzy.
- Funkcja: Produkują głównie ślinę surowiczą, bogatą w enzymy, takie jak amylaza ślinowa, która rozpoczyna trawienie węglowodanów już w jamie ustnej.
- Przewód wyprowadzający: Ślina jest odprowadzana przez przewód Stenona, który otwiera się w jamie ustnej na wysokości drugiego górnego zęba trzonowego.
- Ślinianki podżuchwowe (glandula submandibularis):
- Lokalizacja: Znajdują się pod dolną krawędzią żuchwy, w tylnej części dna jamy ustnej.
- Funkcja: Wytwarzają mieszaną ślinę, zawierającą zarówno składniki surowicze, jak i śluzowe, co pomaga w nawilżeniu pokarmu i ułatwia połykanie.
- Przewód wyprowadzający: Ślina jest odprowadzana przez przewód Whartona, który otwiera się na dnie jamy ustnej, obok wędzidełka języka.
- Ślinianki podjęzykowe (glandula sublingualis):
- Lokalizacja: Są najmniejszymi z głównych ślinianek, umiejscowionymi pod językiem, w przedniej części dna jamy ustnej.
- Funkcja: Produkują głównie ślinę śluzową, która nawilża jamę ustną i ułatwia formowanie kęsa pokarmowego.
- Przewody wyprowadzające: Posiadają wiele małych przewodów (przewody Riviniego), które otwierają się bezpośrednio do jamy ustnej, oraz główny przewód (przewód Bartholina), często łączący się z przewodem ślinianki podżuchwowej.
- Małe ślinianki (ślinianki mniejsze):
- Lokalizacja: Rozsiane są w błonie śluzowej jamy ustnej, wargach, policzkach, podniebieniu oraz w okolicy języka.
- Funkcja: Wytwarzają ślinę śluzową, która nawilża i chroni błonę śluzową jamy ustnej przed wysuszeniem i uszkodzeniami.
Jakie funkcje pełnią ślinianki?
Niewielkie ślinianki to gruczoły, które położone są symetrycznie w jakie ustnej. Z uwagi na ich lokalizację wymienia się ślinianki przyuszne, podżuchwowe i podjęzykowe. Warto dodać, że poza wymienionymi śliniankami w błonie śluzowej jamy ustnej zlokalizowane są także liczne rozsiane drobne gruczoły. Główną rolą ślinianek jest produkcja śliny. Produkcja ta następuje w sposób ciągły oraz wzmaga się podczas spożywania pokarmów. Ślina umożliwia formowanie kęsów pokarmu oraz jego połykanie, a także uczestniczy w trawieniu pokarmu. Poza tym, ślina hamuje rozwój patogenów, ogranicza ryzyko związane z rozwojem próchnicy oraz , chroniąc przed próchnicą i innymi infekcjami oraz nawilża jamę ustną i gardło.
Jakie są najczęstsze choroby ślinianek?
Do najczęściej diagnozowanych chorób ślinianek zalicza się:
- infekcje o podłożu bakteryjnym i wirusowym,
- kamicę ślinianek,
- nowotwory,
- zespół Sjögrena.
Jakie objawy mogą wskazywać na choroby ślinianek?
Wśród najczęściej występujących objawów, które mogą wskazywać na rozwój choroby i wymagają konsultacji medycznej wymienia się:
- dolegliwości bólowe i obrzęk ślinianek, który może występować jednostronnie lub dwustronnie i nasilać się podczas dotyku,
- guzki, ropnie i inne zmiany w jamie ustnej,
- uczucie suchości w ustach,
- trudności związane z przełykaniem,
- osłabienie, podwyższoną temperaturę i inne objawy grypopodobne.
Jakie badania ślinianek są wykonywane w ramach diagnostyki?
W ramach diagnostyki wykonywać można badania laboratoryjne i obrazowe oraz biopsję.
Jakie czynniki mogą powodować zapalenie ślinianek przyusznych?
Występowanie stanów zapalnych ślinianek może mieć związek z infekcją bakteryjną lub wirusową. W przypadku infekcji wirusowej zmiany zwykle pojawiają się we wszystkich gruczołach, zaś w przypadku infekcji wirusowych zmiany obejmują pojedyncze gruczoły. U dzieci może być diagnozowane jest nagminne zapalenie ślinianek, czyli tak zwana świnka. Choroba wywoływana jest przez paramyksowirusy przenoszone drogą kropelkową. Świnka może przebiegać bezobjawowo lub występować może ból i obrzęk ślinianek i twarzy. Dolegliwości zazwyczaj mijają po tygodniu, ale w niektórych przypadkach dochodzi do poważnych powikłań, w tym:
- wirusowego zapalenia opon-mózgowych,
- zapalenia nerwu słuchowego,
- zapalenia jądra i najądrza,
- zapalenia jajników mogącego wywołać poronienie w pierwszym trymestrze ciąży,
- zapalenia trzustki, tarczycy, stawów, serca, oka czy ucha środkowego.
Jakie inne choroby ślinianek są diagnozowane przez laryngologów?
Infekcje ślinianek mogą być wywoływane przez wirusy, w tym cytomegalowirusy, a także wirusy grypy i paragrypy. Pojawiać się może także nawracające zapalenie ślinianek oraz ostre ropne zapalenie ślinianek przyusznych. Powiększenie węzłów chłonnych i obrzęk ślinianek może również pojawiać się w przypadku toksoplazmozy, gruźlicy czy sarkoidozy. W przypadku infekcji bakteryjnych wskazane jest podanie antybiotyku, zaś w przypadku infekcji wirusowych stosuje się leki przeciwzapalne, przeciwgorączkowe i przeciwbólowe.
Czym jest kamica ślinianek?
W przebiegu kamicy ślinianek następuje gromadzenie się złogów mineralnych w przewodach wyprowadzających gruczołów. Zwykle zmiany obejmują ślinianki podżuchwowe, a nieco rzadziej ślinianki przyuszne. W kamicy dochodzi do zastoju śliny i rozwoju stanów zapalnych, ropni i torbieli. Kamienie śliniankowe mogą być usuwane chirurgicznie lub endoskopowo. Podawane mogą być także leki przeciwzapalne lub antybiotyki.
Co należy wiedzieć o nowotworach ślinianek?
Nowotwory ślinianek wykrywane są stosunkowo rzadko. Nowotwory ślinianek przyusznych mają zwykle charakter łagodny, zmiany w obrębie ślinianek podżuchwowych mogą być łagodne lub złośliwe, zaś nowotwory ślinianek podjęzykowych są zwykle zmianami złośliwymi. Leczenie guzów ślinianek obejmuje postępowanie chirurgiczne, a zmiany usuwane są wraz z otaczającymi tkankami i węzłami chłonnymi.
Jakie objawy daje zespół Sjögrena?
Zespół Sjögrena to choroba autoimmunologiczna, która objawia się odczuwalną suchością w jamie ustnej. Dodatkowo, suchość obejmować może także oczy. Pojawiać się może niebolesny obrzęk ślinianek przyusznych oraz występować mogą zaburzenia związane z wydzielaniem śliny. To z kolei prowadzi do rozwoju infekcji i stanów zapalnych w jamie ustnej, a także do próchnicy i paradontozy, zapalenia spojówki, a nawet uszkodzeń rogówki oka. W ramach badań diagnostycznych wykorzystuje się badania laboratoryjne i obrazowe obejmujące USG, sialografię i scyntygrafię oraz wykonuje się biopsję ślinianek. Rodzaj podejmowanego leczenia zależy od stanu zaawansowania choroby i obejmuje stosowanie leków przeciwzapalnych i immunosupresyjnych. Stosowane mogą być także preparaty do ssania lub leki stymulujące rozwój śliny, a także środki będące substytutem śliny.